Bir dönem en önemli lojistik merkezlerinden olan Malatya’da bilimsel çalışmalarla tespit edilen 6 kervan ve 21 kervansaray arasında yer alan Şişman Han, yapıldığı 1230 yılından günümüze kadar geçen 8 asırlık zamanda hiçbir onarımdan geçirilmediği bilinmemesine rağmen kalıntıların büyük bir bölümü zamana inat ayakta duruyor.
Malatya’nın yaklaşık 20 kilometre doğusunda yer alan eş odaklı ve 3 şahınlı yapısı ile 800 yıldır ayakta kalan Şiman Han, Anadolu’daki tespit edilen 8 eş odaklı hanlardan biri olma özelliği bulunurken, yapıldığı tarih ve mimarisi ile de Anadolu Selçukluların siyasi ve askeri alanda olduğu gibi kültür, sanat ve ticaretin de zirveye ulaştığı dönemin kanıtı özelliğini taşıyor.
Handa incelemeler yapan Levent İskenderoğlu, akıllıca tasarlanmış yüksek zevki selim örneği bir yapı olarak nitelendiriyor.
İnönü üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım Fakültesi Öğretim Görevlisi Levent İskenderoğlu, Malatya'daki Şişman hanın, yapıldığı 13. Yüzyıl Anadolu Selçukluların siyasi ve askeri gücünün zirveye ulaştığı Anadolu’da emniyet, huzur ve refahın tam olarak sağlandığı, bu ortamda kültürün, sanatın ve ticaretin son derece geliştiği bir dönem olduğunun kanıtı şeklinde asırlardır ayakta bulunduğunu kaydetti.
Yapıldığı dönemde Malatya’nın da çok önemli bir lojistik üssü olduğunu ve o dönem Orta Doğu'ya ve Asya’ya açılan en önemli koridorlardan birinde yer aldığını da hatırlatan İskenderoğlu, ''Şişman Han Malatya’nın yaklaşık 20 kilometre doğusunda yer alan 1230’lu yıllara tarihlenen eş odaklı, 3 sahınlı bir yapıdır.
Anadolu’da herhangi bir onarıma konu olmadığı halde ayakta kalabilen kervansaraylardan bir tanesidir'' dedi.
Malatya'nın tarihi önemine de dikkat çeken İskenderoğlu, ''Malatya Selçuklular döneminde çok önemli bir lojistik merkezdi. Doğu batı arasında önemli bir köprü olan Anadolu kıtası, Anadolu Selçukluları tarafından o dönemde, güvenliği sağlanmış, ekonomisi iyileştirilmiş ve refah düzeyi yükseltilmiş bir coğrafya. Özellikle ipek yolunun en ticari açıdan en aktif coğrafyası diyebiliriz.
Malatya ise bu alanda Orta Asya’ya ve orta doğuya açılan önemli bir kapı olarak yer almaktaydı. 13 yüzyıl devletin son derce güçlü olduğu altın bir çağ olarak nitelendirilebilir. Birçoğu devlet tarafından finanse edilen bir kısmı ise vakıf sistemi içerisinde işletilen bu kervansaraylar yolculara ve tüccarlara üç güne kadar ücretsiz yeme, içme ve konaklama hizmeti vermiştir. Ayrıca bazı kervansaraylarda, hekim, terzi, nalbant gibi hizmetlerinde verildiği bilinmektedir. Bu devlet tarafından sağlanan menzil hizmetleri o dönem ticaretinin güçlü oluşunda oldukça etkili olmuştur'' ifadelerini kullandı.
Şiman Han'ın mimarisi
Şişman Hanın mimarisi ive özelliklerini de anlatan İskenderoğlu, ''Şişman Han benzeri Anadolu’da yedi tane eş odaklı kervansaray daha tespit edilmiş durumdadır. Ağırlıklı olarak kabayonu köşeler de ise kesme taş kullanılan şişman han üç sahınlı ve üzeri tonoz örtü ile kapatılmış bir yapıdır. Tonozların üzerinde kalınca bir toprak tabakası bulunmaktaydı. Tabi bugün tonozların büyük ölçüde çöktüğü gözlemlenmektedir.
Tonoz altlarında ki nişler daha önce burada var olan ahşap üst örtünün izleridir. Zaten kervan saraylar yapıları itibari ile askerî açıdan da saldırılara karşı muhkem yapılardır. Şişman hanında duvar kalınlıkları ortalama bir buçuk metredir.
Doğu batı yönünde yaklaşık 27 metre kuzey güney yönünde ise yaklaşık 19 metre uzunluğu olan yapının kapalı alanı yaklaşık 450 metre karedir. Sahın tabanlarında yaklaşık 2 metre taban dolgusu mevcuttur. Orta sahın daha çok yolcuların konaklaması için yan sahınların ise hayvanların barındığı alan olarak tasarlanmıştır. Ön bölümünde ise şu an duvar izlerini görebildiğimiz açık bir servis alanı mevcuttur. Şişman çayının yaklaşık 20 metre batısında yer alan şişman hanın yine yaklaşık 20 metre güney doğusunda şu an Karakaya baraj gölü suları altında olan bir su sarnıcı mevcuttur.
Ayrıca şişman çayı üzerinde eski kervan yolunun bir kalıntısı olan taş köprünün de ayakları gözlemlenebilmektedir. Tüm özellikleri ile ayağa kaldırılması gereken bir yapı. Bir an önce temizlik kazılarının yapılıp, röleve restitüsyon ve restorasyon projelerinin hazırlanması ve daha fazla yıpranmaya maruz kalmadan ayağa kaldırılması, ömrünün uzatılması ve turizme kazandırılması gereken önemli bir yapı'' şeklinde konuştu
Daha önce yapılmış araştırmaları da hatırlatan İskenderoğlu, “Sonuç olarak Malatya’mız kültürel miras açısından zengin bir coğrafyaya sahip ayrıca jeo-stratejik konumunu hala koruyan ve kara ve demir yolu ulaşımı açasından yine önemli bir lojistik üssü olma potansiyeli taşıyan bir şehir.
İnönü Üniversitesi olarak Şişman Han ve kervan yolları ile ilgili yapılacak çalışmalara her türlü bilimsel desteği vermeye hazır olduğumuzu ifade etmek isterim. Özellikle sayın rektörümüz Prof. Dr. Ahmet Kızılay kültürel mirasa sahip çıkma konusunda son derece duyarlı ve üniversitemiz bu başlıkta bünyesinde akademik çalışmaları sürdürmekte. Bu arada Malatya kervan yolları ve kervan saraylar ile ilgili bugün sahip olduğumuz bilgilerde çok önemli katkısı olan bazı isimleri anmak istiyorum. 1950’ li yıllarda Anadolu’da araştırmalar yapan Alman Sanat tarihçisi, Kurt Erdmann’dan sonra en geniş çaplı bilimsel çalışmaları Prof. Dr. İsmail Aytaç yapmıştır. Tabi ki ömrünü tarih araştırmalarına adamış ve çalışmaları ile bilim dünyasına ve bizlere rehber olmuş çok önemli yerel tarihçimiz Celal amcayı, Celal Yalvaç’ı da bu vesile ile saygı ve minnet ile selamlamak isterim” diye konuştu
iha
Malatya’nın yaklaşık 20 kilometre doğusunda yer alan eş odaklı ve 3 şahınlı yapısı ile 800 yıldır ayakta kalan Şiman Han, Anadolu’daki tespit edilen 8 eş odaklı hanlardan biri olma özelliği bulunurken, yapıldığı tarih ve mimarisi ile de Anadolu Selçukluların siyasi ve askeri alanda olduğu gibi kültür, sanat ve ticaretin de zirveye ulaştığı dönemin kanıtı özelliğini taşıyor.
Handa incelemeler yapan Levent İskenderoğlu, akıllıca tasarlanmış yüksek zevki selim örneği bir yapı olarak nitelendiriyor.
İnönü üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım Fakültesi Öğretim Görevlisi Levent İskenderoğlu, Malatya'daki Şişman hanın, yapıldığı 13. Yüzyıl Anadolu Selçukluların siyasi ve askeri gücünün zirveye ulaştığı Anadolu’da emniyet, huzur ve refahın tam olarak sağlandığı, bu ortamda kültürün, sanatın ve ticaretin son derece geliştiği bir dönem olduğunun kanıtı şeklinde asırlardır ayakta bulunduğunu kaydetti.
Yapıldığı dönemde Malatya’nın da çok önemli bir lojistik üssü olduğunu ve o dönem Orta Doğu'ya ve Asya’ya açılan en önemli koridorlardan birinde yer aldığını da hatırlatan İskenderoğlu, ''Şişman Han Malatya’nın yaklaşık 20 kilometre doğusunda yer alan 1230’lu yıllara tarihlenen eş odaklı, 3 sahınlı bir yapıdır.
Anadolu’da herhangi bir onarıma konu olmadığı halde ayakta kalabilen kervansaraylardan bir tanesidir'' dedi.
Malatya'nın tarihi önemine de dikkat çeken İskenderoğlu, ''Malatya Selçuklular döneminde çok önemli bir lojistik merkezdi. Doğu batı arasında önemli bir köprü olan Anadolu kıtası, Anadolu Selçukluları tarafından o dönemde, güvenliği sağlanmış, ekonomisi iyileştirilmiş ve refah düzeyi yükseltilmiş bir coğrafya. Özellikle ipek yolunun en ticari açıdan en aktif coğrafyası diyebiliriz.
Malatya ise bu alanda Orta Asya’ya ve orta doğuya açılan önemli bir kapı olarak yer almaktaydı. 13 yüzyıl devletin son derce güçlü olduğu altın bir çağ olarak nitelendirilebilir. Birçoğu devlet tarafından finanse edilen bir kısmı ise vakıf sistemi içerisinde işletilen bu kervansaraylar yolculara ve tüccarlara üç güne kadar ücretsiz yeme, içme ve konaklama hizmeti vermiştir. Ayrıca bazı kervansaraylarda, hekim, terzi, nalbant gibi hizmetlerinde verildiği bilinmektedir. Bu devlet tarafından sağlanan menzil hizmetleri o dönem ticaretinin güçlü oluşunda oldukça etkili olmuştur'' ifadelerini kullandı.
Şiman Han'ın mimarisi
Şişman Hanın mimarisi ive özelliklerini de anlatan İskenderoğlu, ''Şişman Han benzeri Anadolu’da yedi tane eş odaklı kervansaray daha tespit edilmiş durumdadır. Ağırlıklı olarak kabayonu köşeler de ise kesme taş kullanılan şişman han üç sahınlı ve üzeri tonoz örtü ile kapatılmış bir yapıdır. Tonozların üzerinde kalınca bir toprak tabakası bulunmaktaydı. Tabi bugün tonozların büyük ölçüde çöktüğü gözlemlenmektedir.
Tonoz altlarında ki nişler daha önce burada var olan ahşap üst örtünün izleridir. Zaten kervan saraylar yapıları itibari ile askerî açıdan da saldırılara karşı muhkem yapılardır. Şişman hanında duvar kalınlıkları ortalama bir buçuk metredir.
Doğu batı yönünde yaklaşık 27 metre kuzey güney yönünde ise yaklaşık 19 metre uzunluğu olan yapının kapalı alanı yaklaşık 450 metre karedir. Sahın tabanlarında yaklaşık 2 metre taban dolgusu mevcuttur. Orta sahın daha çok yolcuların konaklaması için yan sahınların ise hayvanların barındığı alan olarak tasarlanmıştır. Ön bölümünde ise şu an duvar izlerini görebildiğimiz açık bir servis alanı mevcuttur. Şişman çayının yaklaşık 20 metre batısında yer alan şişman hanın yine yaklaşık 20 metre güney doğusunda şu an Karakaya baraj gölü suları altında olan bir su sarnıcı mevcuttur.
Ayrıca şişman çayı üzerinde eski kervan yolunun bir kalıntısı olan taş köprünün de ayakları gözlemlenebilmektedir. Tüm özellikleri ile ayağa kaldırılması gereken bir yapı. Bir an önce temizlik kazılarının yapılıp, röleve restitüsyon ve restorasyon projelerinin hazırlanması ve daha fazla yıpranmaya maruz kalmadan ayağa kaldırılması, ömrünün uzatılması ve turizme kazandırılması gereken önemli bir yapı'' şeklinde konuştu
Daha önce yapılmış araştırmaları da hatırlatan İskenderoğlu, “Sonuç olarak Malatya’mız kültürel miras açısından zengin bir coğrafyaya sahip ayrıca jeo-stratejik konumunu hala koruyan ve kara ve demir yolu ulaşımı açasından yine önemli bir lojistik üssü olma potansiyeli taşıyan bir şehir.
İnönü Üniversitesi olarak Şişman Han ve kervan yolları ile ilgili yapılacak çalışmalara her türlü bilimsel desteği vermeye hazır olduğumuzu ifade etmek isterim. Özellikle sayın rektörümüz Prof. Dr. Ahmet Kızılay kültürel mirasa sahip çıkma konusunda son derece duyarlı ve üniversitemiz bu başlıkta bünyesinde akademik çalışmaları sürdürmekte. Bu arada Malatya kervan yolları ve kervan saraylar ile ilgili bugün sahip olduğumuz bilgilerde çok önemli katkısı olan bazı isimleri anmak istiyorum. 1950’ li yıllarda Anadolu’da araştırmalar yapan Alman Sanat tarihçisi, Kurt Erdmann’dan sonra en geniş çaplı bilimsel çalışmaları Prof. Dr. İsmail Aytaç yapmıştır. Tabi ki ömrünü tarih araştırmalarına adamış ve çalışmaları ile bilim dünyasına ve bizlere rehber olmuş çok önemli yerel tarihçimiz Celal amcayı, Celal Yalvaç’ı da bu vesile ile saygı ve minnet ile selamlamak isterim” diye konuştu
iha
